Piše: Dženana Karup Druško
Dokumentirana su u Haagu sva najvažnija dešavanja u proteklom ratu u BiH, među kojima i uspostavljanje koridora u Bosanskoj Posavini, što je bio jedan od srpskih strateških ciljeva, kako bi se uvezale srpske teritorije u Hrvatskoj i BiH sa Srbijom. Danas srpske vlasti, Srpska pravoslavna crkva i mediji Republike Srpske i Srbije, dešavanja u Bosanskoj Posavini, obilježena stravičnim zločinima presuđenim u Haškom tribunalu, slave kao jednu od najuspješnijih vojnih akcija srpskih snaga, i akciju Koridor upisuju u “slavnu istoriju” srpskog naroda. “Novoj” vlasti očito trebaju “nove činjenice” kako bi što lakše manipulirali svojom javnošću, držeći ih u strahu od drugih, a u stvari ih dodatno izolirajući od jedne od osnovnih vrijednosti civilizacije – osude ratnih zločina i zločinaca. To, naravno, nikoga ne oslobađa od odgovornosti, ni jednog pojedinca koji podržava negiranje i veličanje ratnih zločina, jer svi oni koji žele, mogu znati istinu, dokazi postoje.
Milana Martića, predsjednika Republike Srpske Krajine koju su Srbi bili formirali na teritoriji Republike Hrvatske, Tužiteljstvo Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju je, između ostalog, teretilo i jer je “učestvovao u udruženom zločinačkom poduhvatu zajedno sa, pored ostalih, Slobodanom Miloševićem, Veljkom Kadijevićem, Blagojem Adžićem, Milanom Babićem, Jovicom Stanišićem, Frankom Simatovićem zvanim Frenki, Radovanom Karadžićem, Ratkom Mladićem i drugim imenovanim i neimenovanim pojedincima iz, pored ostalih, JNA, kasnije VJ, vojske RSK-a, VRS-a, TO-a, zatim snaga MUP-a SAO Krajine, kasnije RSK-a, i MUP-a Srbije, uključujući ’Martićevu miliciju’, kao i iz Službe državne bezbednosti Srbije i srpskih paravojnih snaga. Navodi se da je UZP nastao prije 1. augusta 1991. i da je trajao najmanje do augusta 1995, kao i da je zajednička svrha UZP bila ’prisilno uklanjanje većeg dijela hrvatskog, muslimanskog i drugog nesrpskog stanovništva približno s jedne trećine teritorije Republike Hrvatske, te velikih dijelova Republike Bosne i Hercegovine, s ciljem da ta teritorija postane dio nove države pod srpskom dominacijom’.”
Stvaranje svesrpske države
U presudi Milanu Martići Pretresno vijeće je, na osnovu dokaza, pored ostalog presudilo:
- Tokom ljeta 1992, put kroz takozvani Posavski koridor, uski kopneni pojas na sjeveroistoku BiH gde su većinu stanovnika činili bosanski Hrvati, blokirale su na području Doboja hrvatske snage koje su bile u savezu sa snagama BiH. To područje je bilo od strateškog značaja jer je povezivalo Krajinu u Hrvatskoj i Bosansku Krajinu sa Srbijom. Tokom ljeta i kasne jeseni 1992. godine, u Posavskom koridoru je u dvije faze izvedena vojna operacija poznata pod nazivom “Koridor 92”. Iako ima dokaza da je cilj te operacije bio rješavanje humanitarne situacije do koje je došlo zbog blokade puta kod Doboja, postoje značajni dokazi o tome da je njen glavni cilj bio povezivanje srpskih teritorija. U sklopu te operacije, opustošeno je cijelo područje Posavine; mnoge kuće su spaljene, a ubijeno je mnogo civila, uključujući Hrvate. (Fus nota 353: Veljko Džakula, 19. januar 2006, T. 590-592, gdje je takođe izjavio da je čuo da se “palilo i devastiralo i gdje nisu bile borbe vođene i mimo tih pravaca”, i da je Posavinski koridor bio “spaljen, devastiran i pust”.)
U dijelu “Saradnja sa Srbijom i pomoć koja je odatle pružana” u presudi Martiću Vijeće navodi:
- Što se tiče saradnje između RSK i RS, Pretresno vijeće ima u vidu dokaze u vezi s Operacijom “Koridor 92”. U obje faze te operacije učestvovale su jedinice policije RSK, PJM (Posebne jedinice milicije MUP-a RSK-a) i TO, a operacijom su rukovodili VRS i policija RS. (Fus nota 378: juna 1992. Milan Martić je naredio brigadama SUP-a i MUP-a RSK da formiraju “po jednu četu milicije, i to od dobrovoljaca”, od kojih je svaka trebala da broji po 120 ljudi naoružanih automatskim naoružanjem, sa oznakama Milicije Krajine, “za izvršenje zadatka od interesa za Srpsku Republiku Krajinu i srpski narod u celini”; 10. juna 1992. Milan Martić je naredio tim jedinicama da po određenim pravcima umarširaju u BiH; Snage MUP RSK-a činile su dio Taktičke grupe 2 (TG2), kojom je komandovao pukovnik Mile Novaković, i bile su angažovane u BiH barem od 24. juna 1992; Kabinet ministra unutrašnjih poslova RSK objavio je 19. juna 1992. da su jedinice MUP-a RSK-a učestvovale u Operaciji “Koridor”).
Milan Martić je tokom prve faze operacije, u junu i julu 1992, u nekoliko navrata obišao Posavski koridor. U drugoj fazi Operacije “Koridor 92” učestvovale su dvije brigade Posebne jedinice milicije RSK-a (Fus nota 380: Naređenje od 13. novembra 1992. da se dvije brigade PJM uključe u operaciju u cilju “proširenja koridora odnosno do potpunog oslobođenja svih srpskih teritorija”). Milan Martić i Borislav Đukić su tokom te faze Operacije “Koridor 92” komandovali sa “najjačim” odredom policije RSK. Dokazi pokazuju da je, poslije Operacije “Koridor 92”, popularnost Milana Martića u RSK znatno porasla.
- jula 1992. Milan Martić je kritikovao predsjednike skupština opština Banije i Korduna zbog njihove odluke da osnuju autonomne oblasti u RSK, “poslije krvlju dobijenog Koridora i spajanja srpskih teritorija”. Na sastanku održanom 14. juna 1993. sa Cedricom Thornberryjem, direktorom za civilne poslove u UNPROFOR, Milan Martić je izjavio da je “život Srba i Hrvata u jednoj državi nemoguć, što u stvari i jeste, zbog genocidne politike Hrvatske. Mi želimo da se razdvojimo u dvije države. (…) Uvjeren sam da bi kao države bili dobri susjedi.”
Napori na ujedinjavanju hrvatske Krajine i Bosanske Krajine nastavljeni su tokom 1992. i sve do 1995. godine. Dokazi pokazuju da je rukovodstvo RSK-a nastojalo da ostvari savez, a na kraju i ujedinjenje, sa Republikom Srpskom u BiH, i da je Milan Martić bio za takvo ujedinjenje. U jednom pismu od 3. aprila 1993. koje je, pored ostalih, Milan Martić, kao ministar unutrašnjih poslova, uputio Skupštini Repubike Srpske, a koje je napisano u ime “Srba iz RSK”, zagovara se sjedinjenje “dviju srpskih država kao prva etapa stvaranja svesrpske države”. Pored toga, Pretresno vijeće s tim u vezi podsjeća na dokaze koji se tiču Operacije “Koridor 92”.
Svesrpski vođa – Slobodan Milošević
- 21. januara 1994, za vrijeme izborne kampanje za predsjedničke izbore u RSK, Milan Martić je izjavio da bi on “ubrzao proces ujedinjenja” i “tu palicu predao našem svesrpskom vođi Slobodanu Miloševiću.”
- (…) Pretresno vijeće takođe podsjeća na dokaze u vezi s Operacijom “Koridor 92”. Usljed te operacije, područje Posavine je opustošeno, a ubijeni su mnogi civili, među kojima i Hrvati. (…) Pretresno vijeće konstatuje da je na relevantnim dijelovima teritorije Hrvatske i BiH u vrijeme kad su počinjeni zločini za koje se optuženi (Martić) tereti u Optužnici postojao rasprostranjen i sistematski napad usmjeren protiv hrvatskog i drugog nesrpskog stanovništva.
- Pretresnom vijeću je predočena znatna količina dokaza o tome da su cilj ujedinjavanja srpskih teritorija prihvatila rukovodstva u Srbiji, u RS u BiH, kao i u SAO Krajini i RSK. (…) Ima dokaza da je saradnja između oružanih snaga SAO Krajine, kasnije RSK-a, i JNA-a bila obimna i da je obuhvatala takve velike vojne operacije kao što su one koje su izvedene u Kijevu, Hrvatskoj Kostajnici, Saborskom i u Škabrnji, kao i Operaciju “Koridor 92”. S tim u vezi, Pretresno vijeće podsjeća na dokaze da su SVK i VJ u stvarnosti bile jedna te ista organizacija, samo što se nalazila na dvije zasebne lokacije. Pored toga, dokazi o hapšenju Milana Martića 1991. godine predstavljaju jasan primjer združene saradnje između političkih rukovodilaca u SAO Krajini, u RS u BiH i u Srbiji. Pretresnom vijeću su predočeni dokazi da je takva saradnja nastavljena do 1995. godine. Pretresno vijeće, stoga, konstatuje da su u sprovođenju gorepomenutog (udruženog zločinačkog poduhvata) zajedničkog kažnjivog cilja učestvovali, pored ostalih, Blagoje Adžić, Milan Babić, Radmilo Bogdanović, Veljko Kadijević, Radovan Karadžić, Slobodan Milošević, Ratko Mladić, Vojislav Šešelj, Franko Simatović zvani Frenki, Jovica Stanišić i kapetan Dragan Vasiljković.
Operacija Koridor ’92. koju danas u Republici Srpskoj i Srbiji slave kao najveću vojnu pobjedu potpuno je rasvijetljena i dokumentovana u ovoj presudi, kao što su to uradila i vijeća u predmetima Krajišnik i Karadžić, a o čemu smo više pisali u prethodnom nastavku. Posljedice ove operacije, koja je, kako potvrđuje, na primjer, presuda Krajišniku, bila izvedena s ciljem ostvarivanja strateškog cilja Skupštine RS-a – uspostavljanje Posavskog koridora, bili su brojni zločini počinjeni nad civilima o čemu se detaljno govori u presudama Martiću, Krajišniku, Karadžiću, ali i u drugim presudama koje su izrekla vijeća Haškog tribunala do u detalje dokumentirajući kako su srpske snage “uspostavljale Posavski koridor”.
Tako Vijeće u presudi Momčilu Krajišniku, nekadašnjem predsjedniku Skupštine RS-a, u dijelu u kome se navode zaključci vezano za Brčko, zaključuje: “Srpski stražari, naročito Jelisić i Ranko Češić, sistematski su zlostavljali zatočenike u logoru Luka. Zatočenici su često premlaćivani, a neke zatočenice su silovane. Kada je svjedokinju 224 silovao Češić, rekao je da je ’uživanje imati još jednu balinku, da još ima jednu balinku da siluje’. Više puta iz hangara su odvedene i po kratkom postupku pogubljene grupe zatočenika, od kojih je neke ustrijelio lično Jelisić. Tako je ubijeno najmanje devet zatočenika. 9. maja 1992. Jelisić je u hangar doveo Stipu Glavočevića, držeći u ruci njegovo odsječeno uho. Potom je sabljom udario Glavočevića i ubio ga.”
“Srpski Adolf Hitler”
Drugi zatočenici su morali da pomažu u odnošenju leševa, koje su bacali u kanal ili Savu. Jelisić, koji se prozvao “srpskim Adolfom Hitlerom”, rekao je zatočenicima da mu je dužnost da iskorijeni Muslimane, a ponekad se hvalio brojem ljudi koje je ubio. Dok je bio u logoru, jedan zatočenik je vidio dokument pod naslovom “Spisak ljudi za ubistvo, za likvidaciju”, u kojem su bila navedena imena pedesetak istaknutih, obrazovanih ili dobrostojećih Muslimana i Hrvata. Leševi nekih osoba ubijenih u opštini Brčko, uključujući i one ubijene u logoru Luka, zakopani su u jame i posuti ostacima razrušenih džamija. Osim već pomenutih objekata, srpske vlasti su 1992. godine držale uglavnom muslimanske i hrvatske civile u sljedećih pet zatočeničkih objekata u Brčkom: u restoranu “Vestfalija”, na fudbalskom stadionu, u osnovnoj školi u Lončarima, u DTV Partizan, u prodavnici zemljoradničke zadruge “Pelagićevo”.
U junu ili julu 1992. u centru Brčkog razorene su tri džamije u razmaku od nekoliko minuta. Vojnici viđeni nedaleko od jedne od džamija izrazili su zadovoljstvo zbog razaranja džamije. Jedan vojnik je rekao vatrogascima da ne gase požar u džamiji. Isto tako, vatrogascima je bilo zabranjeno da gase požar u muslimanskim kućama, osim ako nisu blizu srpskih kuća. Tokom 1992. još deset muslimanskih i katoličkih spomenika u opštini bilo je teško oštećeno ili potpuno razoreno eksplozivom ili granatiranjem. Srpske snage nisu davale vatrogascima da gase vatru u muslimanskim kućama, ako se one nisu nalazile uz srpske kuće, a kada je gorjela džamija u centru Brčkog, vojnici su izrazili svoje zadovoljstvo zbog uništenja džamije i zabranili vatrogascima da gase požar. Vijeće (u predmetu Krajišnik) zaključuje da su srpske snage razarale džamije kako bi zatrle svaki trag muslimanske kulture i religije.
Uprkos ubistvima, hapšenjima i raširenoj diskriminaciji, dio Muslimana i Hrvata je odlučio ostati u svojim domovima ili jednostavno nije imao drugog izbora. U tim slučajevima, srpske vlasti i srpske snage su te grupe često fizički istjerivale. To se dogodilo u mnogim opštinama, uključujući Banju Luku, Bijeljinu, Bosansku Krupu, Bosanski Novi, Bosanski Petrovac, Bratunac, Brčko, Čajniče, Foču, Gacko, Hadžiće, Novi Grad, Novo Sarajevo, Pale, Prnjavor, Sanski Most, Trnovo, Vlasenicu i Zvornik. U nekim slučajevima, to je provođeno u okviru velikih operacija u kojima su transport i pratnju obezbjeđivale srpske vlasti, koje su uz to, ponekad i uspješno, nastojale u premještanje stanovništva uključiti međunarodne organizacije.
Vijeće zaključuje da su svi Muslimani i Hrvati o kojima se govori gore u tekstu raseljeni protiv svoje volje, te da u vrijeme prisilnog premještanja nisu aktivno učestvovali u neprijateljstvima. Vijeće nadalje zaključuje da je to raseljavanje bilo dio rasprostranjenog i sistematskog napada usmjerenog protiv civilnog stanovništva muslimanske i hrvatske nacionalnosti. Vijeće stoga zaključuje da raseljavanje Muslimana i Hrvata iz Banje Luke, Bijeljine, Bileće, Bosanskog Novog, Bratunca, Brčkog, Čajniča, Doboja, Foče, Gacka, Nevesinja, s Pala, iz Prnjavora, Rogatice, Sanskog Mosta, Vlasenice i Zvornika, o kojem se govori gore u tekstu, predstavlja deportaciju. Vijeće takođe zaključuje da raseljavanje Muslimana iz Bijeljine, Bosanske Krupe, Bosanskog Novog, Bosanskog Petrovca, Bratunca, Čajniča, Čelinca, Donjeg Vakufa, Foče, Gacka, Hadžića, Ilidže, Ilijaša, Ključa, Novog Grada, Novog Sarajeva, s Pala, iz Prijedora, Rogatice, Sanskog Mosta, sa Sokoca, iz Trnova, Višegrada i Zvornika, o kojem se govori gore u tekstu, predstavlja prisilno premještanje.
Još jedan pokušaj zataškavanja…
U septembru 1992. obavještajna služba Komande Istočnobosanskog korpusa izvijestila je Glavni štab VRS-a da je od 30. aprila 1992. Brčko preplavljeno “patriotski” orijentisanim pojedincima koji su odgovorni za pljačke, silovanja i ubistva, uključujući ubistva u logoru Luka, te da su neka tijela ubijenih zakopana u jame i prekrivena građevinskim materijalom od razrušenih džamija. U tom izvještaju stoji da je predsjednik Ratnog predsjedništva Brčkog Đorđe Ristanić priznao da je ubijeno 300 ljudi. U njemu je izražena i zabrinutost da bi te informacije mogle procuriti.
Vijeće u presudi Krajišniku (tačka 1074) zaključuje: “22. oktobra 1992. Momčilo Mandić je Radovanu Karadžiću, optuženom i predsjedniku vlade poslao izvještaj o stanju u zatvorima i sabirnim centrima za ratne zarobljenike na teritoriji republike bosanskih Srba. Tim izvještajem, koji je sastavio Slobodan Avlijaš nakon obilazaka lokacija u periodu od 10. do 17. oktobra 1992. obuhvaćene su opštine Vlasenica, Zvornik, Brčko, Prijedor, Sanski Most, Doboj, Banja Luka, Ilidža i Hadžići, i on predstavlja još jedan pokušaj zataškavanja. (…) U vezi s opštinom Brčko: ne postoji zatvor ili logor za privremeni smještaj zatočenih neprijateljskih vojnika. Avlijaš je obišao grad i sastao se sa zvaničnicima bosanskih Srba kako bi provjerio tvrdnju MKCK-a da je tu ’likvidirano’ približno 2.500 Muslimana. On je utvrdio da u jednom predgrađu Brčkog postoje masovne grobnice u kojima se nalazi 226 leševa; rečeno mu je da su svi oni ili umrli prirodnom smrću ili da su poginuli tokom borbenih dejstava.”
U presudi se navodi i da je 27. oktobra 1992. vlada bosanskih Srba raspravljala o Avlijaševom izvještaju i donijela odluku da “se što prije ukinu postojeći nelegalni logori i sabirni centri, a da se koriste postojeće kazneno popravne ustanove koje su na legalan način formirane u većim centrima u Republici i koje raspolažu uslovima za zakoniti tretman zatvorenika i štićenika”: “Prema izjavi Trbojevića, koji je prisustvovao sjednici od 27. oktobra, nije bilo nikakve diskusije o krivičnom gonjenju osoba odgovornih za osnivanje i vođenje ’postojećih nelegalnih logora’.”
Evakuacija u – sabirne centre
Goran Jelisić je u Haškom tribunalu priznao krivicu za kršenje zakona i običaja ratovanja i zločine protiv čovječnosti. U presudi se navodi: “Događaji koji su opisani (…) jasno pokazuju da je srpska ofanziva bila usmjerena na nesrpsko stanovništvo Brčkog. U iskazima se takođe opisuje organizovana evakuacija stanovnika Brčkog, iz jedne gradske četvrti za drugom, u sabirne centre… (…) Muškarci iz redova Muslimana i Hrvata, stari između šesnaest i otprilike šezdeset godina, zadržani su u zatočeništvu u sabirnim centrima. Mnogi od njih, gotovo svi Muslimani, zatim su prebačeni autobusima ili kamionima u logor Luka, bivši lučki objekat. S lijeve strane uskog puta koji presijeca logor nalazio se niz skladišta. Zatočenici su bili zatvoreni u dva prva skladišta preko puta upravnih zgrada, smještenih s desne strane puta. Isljeđivanja su vršena u prvoj od tih zgrada.”
Sudsko vijeće u presudi Radovanu Karadžiću vezano za logor Luka zaključuje sljedeće:
Zatočenici su držani u pretrpanom hangaru u nehigijenskim uslovima. Neki zatočenici su ležali na kartonima i na betonskom podu s obje strane hangara. Zatočenicima su po dolasku stražari oduzeli lične dokumente i dragocjenosti. Nisu smjeli napuštati logor i morali su pitati stražare za dozvolu svaki put kad su htjeli da izađu u WC ili da popiju vode. Zatočenike su tukli kad bi dobili dozvolu da odu u WC ili po vodu. Gašiju, koji je imao dijareju, rečeno je da će dobiti po jednu tabletu protiv dijareje za svakog muslimanskog “ekstremistu” čije ime navede.
Jelisić je rekao zatočenicima da će ih ispitivati i da će one za koje se ustanovi da su “krivi” ubiti, a druge pustiti na slobodu. Jelisić se zatočenicima hvalio da je već ubio mnogo ljudi u logoru Luka i da će tako i nastaviti. Rekao im je i da je dobio zeleno svjetlo da sa zatočenim bosanskim Muslimanima radi šta hoće i da mu je dužnost da mrzi i “iskorijeni Muslimane” jer ih ima previše. Vijeću su predočeni dokazi da je Jelisić bio nepredvidiv i neuračunljiv. Međutim, to nisu medicinski dokazi, već samo zapažanje o prirodi Jelisićevog ponašanja; to nije medicinska dijagnoza na koju bi se Vijeće moglo osloniti kako bi donijelo zaključak s tim u vezi.
Jednom je u sredinu prostorije u kojoj su bili novopridošli zatočenici doveden jedan čovjek kojeg su zatim teško premlaćivali, sve dok njegovi krici nisu utihnuli. Jelisić je rekao zatočenicima da im je to “primjer jedan”. Zatočenicima su naređivali i da tuku jedni druge. Nazivali su ih “balijama”, “turskom bandom, izmišljenim narodom, nepostojećim narodom” i govorili im da će ih sve pobiti ili istrijebiti. Tjerali su ih i da pjevaju “četničke” pjesme koje su puštali. U premlaćivanju zatočenika učestvovali su Jelisić i Ranko Češić. Saslušanja u logoru vršio je Petar Kaurinović zvani Pero, pripadnik SJB-a Brčko, koji je zatočenike ispitivao o oružju i “muslimanskim ekstremistima”.
“Nemojte da govorite ništa šta ste radili i gdje ste bili!”
Jednom prilikom, Češić je ispitivao jednu zatočenicu i zastrašivao je pucajući iz automatske puške u njenom pravcu. Češić ju je zatim odvezao iz logora i silovao je u vozilu prijeteći joj nožem. Nakon toga joj je rekao da će je odvesti na most, prerezati joj grkljan i baciti je u rijeku. Češića je zatim zaustavio jedan čovjek koji se predstavio kao Dragan i izgrdio ga zbog toga što izvodi zatočenike bez dozvole. Dragan je zatočenicu odveo u SUP, gdje ju je ispitivao Veselić, nakon čega je odvedena u bolnicu u Brčkom i zatim, zajedno s još troje zatočenika, odvezena nazad u logor Luka. Zatočenica je odvedena u jednu prostoriju i tamo su je ponovo silovala dva vojnika. Dok je bila u toj prostoriji, vidjela je jednu ženu koja je ležala na podu bez odjeće i čula vriske jedne druge žene. Od 5. do 19. maja 1992., dok je bila zatočena u logoru, ta zatočenica je stalno silovana.
- maja 1992. neki zatočenici su ispričali jednom vojnom starješini koji je obišao logor s Veselićem o silovanju i zlostavljanju kojem su bili izloženi, nakon čega je zlostavljanje prestalo i na ulaz u prostorije u kojima su zatočenici boravili postavljena je straža. (…) zlostavljanje i premlaćivanje zatočenika nastavilo se čak i nakon što im je Jelisić rekao da je dobio naređenje da se takva djela zabrane.
Neki zatočenici su morali služiti hranu vojnicima, čistiti njihove kancelarije i golim rukama čistiti klozete, a i odvođeni su iz logora da čiste kuće bosanskih Muslimana u gradu kako bi ih mogle koristiti srpske porodice. Zatočenici su bili prisiljeni i da nose leševe, pri čemu su ih tukli i rugali im se.
Na osnovu gore navedenog, Vijeće konstatuje da su srpske snage u maju i junu 1992. dovodile nesrbe u logor Luka, uključujući žene, djecu i starije ljude, i držale ih tamo zatočene. Vijeće dalje konstatuje da su zatočenici držani u lošim uslovima. Ti uslovi su uključivali nedostatak prostora, neodgovarajuće ležajeve i loše sanitarne uslove. Vijeće takođe konstatuje da su zatočenici u logoru Luka bili izloženi redovnom i surovom premlaćivanju od strane srpskih snaga. Naposljetku, Vijeće konstatuje da su zatočenice tokom boravka u logoru silovane.
Na kraju svake noći, grupu od sedam-osam zatočenika pozvali bi da očiste krv ispred hangara. Zatočenicima bi naredili i da odnesu tijela u kamion-hladnjaču, koji je služio za odvoženje tijela na neka druga mjesta; druga tijela su bacana u Savu. Kad se (svjedok) Gaši vratio u hangar nakon što je pomogao s nošenjem tijela, jedan vojnik im je rekao: “Začepite labrnje, nemojte da govorite ništa šta ste radili i gdje ste bili!” Zatočenike bi, kad bi se vratili nakon što su odnijeli tijela, tukli i izrugivali im se prijeteći da će i njih za koji dan snaći ista sudbina. Jednom prilikom, približno pedeset civila postrojeno je nedaleko od ulaza u skladište, nakon čega se čuo rafal, potom jauci i zvuk udara tijela o beton. Ratno predsjedništvo i načelnik SJB-a Brčko Veselić dogovorili su da će se izvršiti identifikacija tijela preuzetih iz logora Luka.
Srpske vlasti su znale za zločine
Iako su Vijeću predočeni dokazi koji upućuju na to da vlasti bosanskih Srba u Brčkom sve do mnogo kasnije nisu znale za događaje i ubijanje u logoru Luka, ono se nije uvjerilo da je Kaurinović na zadovoljavajući način objasnio svoju raniju nedosljednu izjavu da je Krizni štab imao vlast u gradu i da je morao da zna za događaje u logoru. Kaurinović je takođe suočen s dokazima koji su se kosili s njegovim svjedočenjem da policija nije bila u stanju da kontroliše aktivnosti pripadnika paravojnih snaga u logoru i on te dokaze nije objasnio na zadovoljavajući način. Ti protivrječni dokazi su pokazali da je policija u stvari i sama učestvovala u ubijanju i zlostavljanju zatočenika.
Dokazi da vlasti bosanskih Srba nisu znale za događaje u logoru Luka ne podudaraju se ni s dokazima da je predsjednik Opštinskog odbora SDS-a u Bijeljini dr. Milan Novaković u junu ili julu 1992. “najavio na radiju da je ’fabrika’ Jelisić najproduktivnija u to vreme, misleći na proterivanje i ubijanje Muslimana”.
Ristanić je u svom svjedočenju, u vezi s opštinskim vlastima bosanskih Srba, rekao da oni “ili nisu imali snage ili volje” da zaustave Jelisića. Vijeće prihvata da vlasti bosanskih Srba nisu bile voljne da zaustave Jelisića, ali ne prihvata sugestiju da nisu imale moći da to učine. S tim u vezi, Vijeće napominje da je Jelisić na kraju uklonjen iz policije, ali nije pokrenuta istraga o navodnim zločinima i on je samo premješten u jednu vojnu jedinicu. Pored toga, Vijeću su predočeni dokazi iz jednog izvještaja Istočnobosanskog korpusa koji sugerišu da je Ristanić i sam znao za ubistava koja su počinjena u opštini, da nije bio zainteresovan za sprečavanje oticanja podataka i da je rekao “da su daleko veće grobnice u Prijedoru”. Ristanić je poricao konkretne detalje iz tog izvještaja, ali Vijeće prihvata da on govori u prilog drugim predočenim dokazima, koji upućuju na to da su vlasti bosanskih Srba bile u određenoj mjeri upoznate sa zločinima počinjenim u Brčkom te da je bilo pokušaja da se oni zataškaju.
S tim u vezi, u tom izvještaju se takođe navodi da su o tim događajima “u smislu zaštite oticanja podataka” obaviješteni komandant kasarne u Brčkom pukovnik Đurđević i štab Korpusa, ali da su oni odgovorili da je to stvar civilnih vlasti. U izvještaju se dalje navodi da su organi iz vojske i SUP-a, kao i Simo Radovanović, jedan od instruktora Kapetana Dragana, predložili da civilne vlasti “odrade kako treba taj dio posla u zaštiti od oticanja podataka”. U izvještaju se takođe kaže da je sljedeći potez “zvanično priznavanje pred svjetskom javnošću da je likvidiran određeni broj Muslimana i Hrvata za koje bi dokazali da su radili na etničkom čišćenju Srba iz ovih krajeva”. Ističe se da se za te bosanske Muslimane i bosanske Hrvate mora ustrojiti “apsolutno ispravna dokumentacija”, koja bi se dala na uvid predstavnicima međunarodne zajednice za koje se očekivalo će u najskorije vrijeme posjetiti Brčko. U izvještaju se kaže da bi “naredna faza (…) bila javno suđenje dvojici do trojici ekstrema uz svu moguću pompu” za novinare iz cijelog svijeta.
Tekst je izvorno objavljen jučer.
